Intersexualitatearen Kontzientziazioaren eguna (urriak 26) eta Intersexulaitatearen Elkartasunaren eguna (azaroak 8) direla eta, azaroaren 4an, “Hermafroditas a Caballo o La Rebelión del Deseo” antzezlanaz eta solasaldiaz gozatu ahal izango dugu Nafarroako Antzerki Eskolan. Intersexualitateaz lehen pertsonan hitz egiten duen obra honek, alde batetik, intersex gorputzen isiltasuna eta indarkeriak salatzeko tresna izan nahi du, eta, bestetik, gorputz desberdinak ospatzeko tresna.

Gainera, intersex pertsonen arteko sareak sortzeko eta pertsona guztiak gorputzei buruzko elkarrizketa berriak idaztera interpelatzeko proposamena izan nahi du. Horri guztiari buruz gehiago jakiteko eta intersex errealitatea hurbilagotik begiratzeko, Laura Vila Kremer, Raquel Loscos eta Victor Ramirez Tur elkarrizketatu ditugu.

Pixka bat gehiago ezagutu nahi zaituztegu:

R.L: Gu “Que no salga de aquí” taldea gara, intersexualitateen inguruan ikertzea eta sortzea helburu duena. Xehetasunei helduz, Laura Vila Kremer aktore eta aktibista intersex eta feminista, Victor Ramírez Tur, Artearen Historian doktorea, beti gorputzean zentratuta dagoen ikerketa-ildo batekin. Arteak gorputza nola islatzen duen, eta gorputzaren azalpen horien berreraikipienean Artearen Historian eta performancean oinarrituta dagoen ikerketa ildoa. Eta Raquel Loscos gidoilaria, antzerkigilea eta antzerki-zuzendaria gara. Nor garen hobe azaltzeko, gure kolektiboa, hiru hanka hauen gainean sostengatzen den mahai bat bezalakoa dela pentsatzea gustatzen zaigu: hanka aktibista bat, hanka akademiko bat, edo akademiaz jabetu nahi duena eta hanka bat arte bizietan oinarrituta. Horrela azaltzea gustatzen zaigu, gu kolektibo bat izateaz gain, oso lagunak garelako. Ikus-entzunezko komunikazio fakultatean ezagutu genuen elkar, eta ordutik ikusi dugu, 18 urte genituela, nola garatzen genuen bakoitzak gure karrera esparru horietan, akademian, aktibismoan eta arte bizietan. Orduan, puntu jakin batean, 10 urteko ibilbidea eta gero, ikusi dugu gure berezko ikasketa eta ahalmen hauek, kolektibo hau eratuz, batu genitzakeela. Eta horretan ari gara.

Azaroaren 4an, Iruñean, arratsaldeko 19:00etan, “Hermafroditas a Caballo o La Rebelión del Deseo” اantzelana egingo duzue Nafarroako Antzerki Eskolan. Jarduera hori Harrotu Iruñeako LGBTI Zentruaren udazkeneko programazioaren barruan dago, intersex errealitatearen ikusgarritasunaren inguruan. Azalduko zenukete zer esan nahi duen intersexualitateak, errealitate hori ezagutzen ez dutenentzat?

L.V.K.: Niri intersexualitateak, eta uste dut intersex aktibismotik beste kide batzuekin horrela definitzen ditugula, anatomia sexualari dagokionez, egon daitezkeen aukera guztiak bezala definitzea gustatzen zait, hau da, kromosoma sexualen, barneko eta/edo kanpoko anatomia genitalen, gonaden eta hormonen konbinazio mota guztiak, gorputz ar eta, beraz, maskulinoen edota gorputz emea, beraz, emakumea eta femininoa, ohiko definizio bitar horretan alegia sartzen ez direnak.

Arra eta emearen arteko sailkapen anatomiko bitar horrek gainera, azkenean ere gure generoa eta desioa ere sailkatu duela badakigu. Biologiatik bertatik arau bitar hori kolokan jartzen edo zalantzan jartzen duten aukera anatomiko horiei guztiei intersexualitateak deitzen diogu.
Egia da, sexu-ezaugarrien konbinazioan dibertsitate naturalez, osasungarriez, desiragarriez bakarrik hitz egiten ari bagina, edonork esan lezakeela, edozein klitoris askotarikoa dela eta beste batekin alderatuta desberdina dela, zakil guztiak desberdinak direla, bagina guztiak, bulba guztiak. Hau da, aniztasunak, asko daude. Mundu guztiak ez du bere kromosoma sexualetarako sarbiderik, ezta bere hormona-mailetarako ere.

Nahiz eta intersexualitateak horrela definitzen ditugun, hau da, eredu bitarrarekin bat ez datozen ezaugarri sexualekin osatutako gorputz anitzak eta naturalak bezala, elemetu amankomun bat nabarmentzen dugu, indarkeria oso zehatza jaso duten gorputz horietaz ari garela alegia.. Eta hori da intersex esperientziak batzen dituena, ez bakarrik gorputza, gorputza bera baita, diagnostikoaren aurretik eta ondoren.

Intersex esperientzietan bat egiten duena, gorputz horiek ahokarazteko, argi eta garbi, indarkeria sozial bat, indarkeria mediko bat, indarkeria heteropatriarkal bat jaso dutela. Batzuetan, jaiotzan, aniztasun genital nabaria dagoelako. Beste batzuetan ordea, nerabezaroan, aldaketak ez direlako bigarren mailako sexu-ezaugarrietan espero direnak. Batzuetan, helduaroan ere, intersexualitatearen diagnostikoa jaso duen jendea egon da. Hau da, intersex zarela jakiteko modu asko daude, baina gaur egun, oraindik ere, zoritxarrez, esperientzia horiek batzen dituena, hauek jaso duten indarkeria da. Bai diagnostikoa egiteko unean, edo diagnostikorik ez egiteko unean, hau da, informazioa eskuratzeko aukera nahikorik ez izatea edota osotasun fisikoaren eskubide urraketa sistematikoa pairatzearakoan.

Intersexualitateak gorputzen aldagarritasun gisa soilik azaldu nahiko genituzke, anatomikoki, sexualki askotarikoak baitira, baina oraingoz, zoritxarrez, indarkeria handia dago gorputz-esperientzia horien atzean eta elementu amankomun hori kontutan harturik definitzen ditugu.

Eta azkenik, garrantzitsua iruditzen zait indarkeria sozial eta mediko hori pairatzen duten intersex gorputzek hasierako diagnostiko bat jasotzen dutelako dela argi uztea. Diagnostiko horrek zerikusia du gorputz horiek medikuntzaren arabera gorputza osasuntsua izatea eragiten duten parametro mediko bitarren barruan ez sartzearekin. Hau da, parametro mediku horietan banago, nire kromosomengatik, nire barne-barrabilengatik, nire klitorisarengatik, nire baginarengatik, nire zakilarengatik edo dena delakoarengatik, oso medikalizatzailea den diagnostiko patologizatzaile bat jasotzea suposazten du. Gertatzen dena, denok zeharkatzen gaituen sexu-aniztasun horren zati bat, ez dela parametro mediko horietan sartzen. Baina horrek ez du esan nahi anatomia-mailan, gorputza hauek askotarikoa ez direnik, intersexualitate diagnosia duten gorputzek jaso duten indarkeria ez duela jaso besterik ez du esan nahi. Baina eraikuntza soziolukturalaren eraginez, parametro horietan sartzen garenak, ez dezagun ahaztu medikuntza ere, eraikuntza soziokulturala dela, indarkeria zehatz hori jasotzen dugunak gara.

Argitzearren, batzuetan medikuntza neutrala dela dirudielako, gure gorputza eta biologia zaintzeko dagoela, baina medikuntza historikoki eta soziokulturalki eraikitako kontakizuna ere bada, eta horrek parametroak, baita intersexualitatea diagnostikatzen dutenak ere, aldakorrak izatea eragiten du.

Eta guzti honi dagokionez. Nondik sortu da proiektu hau? Eta zer helburu lortu nahi dituzue proiektu horrekin?

V. R. T: Proiektuaren jatorria oso zehatza da. 2019an antolatutako Bartzelonako Cabaret Trans-an (http://cabarettrans.com/) parte hartzeko gonbidapenaren zati bat da. Cabaret Trans-an, Trans bizipenak ospatzeko ekitaldia da, Bartzelonan duela 10 urte baino gehiagotik antolatzen dena, gehienetan Francesca Bonnemaison Espai-an. Hiriaren erdigunean. Miquel Missek, urte horretan, Laura Vila intersex aktibista ez ezik, aktorea ere badela jakinda, kabaret horren parte izango zen pieza txiki bat egitera gonbidatzen gaitu. Kabaren honetan, Trans errealitatea historikoki espazio honetan erdigunean dagoen arren, “I” letraren eta “T” letraren artean aliantzak ehuntzeko aukera bezala planteatuko da. Pentsatu ondoren, Raquel, Laura eta hirurok pieza txiki batean hasi ginen lanean, guar egungo kolektiboari titulua emango diona. Hain ondo sentiarazten gaitu, ezen pieza hori hedatu egin behar dela erabakitzen baitugu, proiektu askoz zabalagoa bihurtuz, hau da, Hermafroditas a Caballo o la Rebelión del Deseo proiektua eratuz. “Que no salga de Aquí” 15 minutuko pieza moduko honek, guztiz harremanduta dago, orain Iruñean aurkezten dugun obrarekin, eta dagoeneko modu independentean ibili den pieza ere bada. LGBTI jaialdietan, baita hezkuntza-espazioetan ere. Batzuetan, antzerki forum gisa, 15 minutuko pieza hau aurkeztu ondoren, intersexualitateen inguruko eztabaida edo informazio gehiago eskaintzen da. Oraingo piezarekin, 3 ardatz planteatzen ditugu: salaketaren eta ikusgarritasunaren ardatza, ospakizunaren ardatza eta proposamenen ardatza.

Pieza honetan, ikusleek intersex pertsonek bizitako indarkeria guztien salaketak ezagutu ahal izango dituzte, eta, era berean, haien ondoezak ikusarazi ahal izango dituzte. Bigarren ardatza gorputzen aniztasun liluragarri hau ospatzeko da. Desirazko lurraldetzat, bizigarritzat, lurralde liluragarritzat, erreklamatu beharreko lurraldetzat ere hartzen diren gorputzak izan daitezela proposatuz, arau bitarra hausten dutelako, are gehiago gai horiek guztiak, ikusezin bihurtu, oztopatu edo baztertu direnean.

Eta, jakina, pieza hau zirkuito eszenikoan, LGBTIQ politika publikoetan edota hezkuntza-inguruneetan mugitu daitekeenez, bira eman dezan eta ahalik eta gehien zirkulatu dezan nahi dut. Beraz, oso eskertuta gaude Iruñean egingo den lehen geldialdi honengatik, pieza hau aurkeztuz, ahalik eta gehien zirkulatzen jarraitzea espero baitugu.

Proiektu hau mito hermafroditak gaur egun arte izan duen bilakaera arakatzen duen ipuin gisa aipatzen duzue, eta, are garrantzitsuagoa dena, istorioa nola aldatzen den, batek historia berriz bereganatzen duenean eta lehen pertsonan kontatzen duenean. “Zuen bizipenak jasotzen dituen artxibo bakarra artxibo mediko bat izateaz nazkatuta zaudetela” adierazi duzue escocesa.org-en. Zeintzuk dira intersex errealitateari buruz lehen pertsonan kontatu ez den Historia honek sortu dituen kalteak, alborapenak edo diskurtso mugatuak? Eta zein da zuen narrazioa? Hemendik ere sustatu nahi duguna, guztiok zeharkatu gaitzan.

L.V.K: Intersexualitateen inguruan mito asko sortu dira, hala nola, bi sexu dituela, hermafroditismoarekin zerikusia duela, hirugarren sexukoak diren gorputzak direla.. Pertsona intersexualok ez ditugu bi sexu, bi sexu ez daudelako; horrek esan nahi du bi sexu baliodun bakarrik daudela, eta ez da horrela. Sexua, arau bitarra iraunarazi nahi duen logika batetik azaltzen saiatu arren, ez da horrela. Sexua continuum oso bat da, eta, aipatu dudan moduan, batzuetan, adierazle mediko horien eraikuntza hori dela eta, badira gorputz batzuk kontakizun arauemailearekin bat ez zetozenak. Gorputz horiek, historikoki kolokan jarri izan dute kontakizun hori, eta ez zen komeni hortik sexuak azaltzea. Intersex-pertsonok ez ditugu bi sexuak, ezta geure burua sortzeko ahalmen ere. Barraskilo hermafroditaren mito hori dago, baina egia da hitz horretaz jabetu garela, eta hura edertu eta etsi nahi dugu. Eta ez gara hirugarren sexuko moduka bat, hirugarren lauki horrek, estigmatizatu besterik ez baikaitu egiten. Intersex aktibismotik, gutxienez, Europako eta mendebaldeko aktibismotik, bertara jo baitugu gehien, eta nahiz eta herrialde batzuetan hirugarren lauki bateko proposamenak egin diren sexuaren aipamenean, ez dugu hirugarren lauki hori aldarrikatzen.

Intersex pertsonak ere, ez gaude gaixorik, ez dugu ez malformaziorik ez patologiarik, gure gorputzak osasuntsu daude, baina ez dizkigute azaldu. Eta azaltzen ez dena, ezin da imajinatu, eta irudikatzen ez dena, ezin da desiratu.

Mito horiek guztiek elikatu dute gurea ez zen kontakizun hori. Lehen pertsonan ez zen kontakizuna. Guk protagonista izateko apustua egiten dugu, geure historia azaltzeko, intersex istorioen kontakizun kolektiboa ehuntzeko. Eta nolabait, kontakizun horrek publiko endosexa interpelatzea nahi dugu, hau da, intersex ez diren pertsonak. Eta, batez ere, gorputz guztietan dagoen aniztasunetik enpatizatu ahal izateko eskatzen du. Izan ere, araua hausten duten gorputzak asko dira, izan ere, guk uste dugu gorputz guztiek hausten dutela, oso zaila baita heteronormaren aginduak betetzea. Oso zaila da, sistema heteropatriarkala oso sistema zurruna delako pertsona guztientzat, eta ez dagoelako inor % 100 gizonezkoa eta % 100 emakumezkoa. Hori ezinezkoa da. Intersexak ez diren, baina beren aniztasunetik bertatik gorputz horiek jaso duten indarkeria uler dezaketen esperientzia horiek interpelatu nahi ditugu. Indarkeria jasotzen duten gorputzak asko direlako. Lagun potoloak, bollerak, dibertsitate funtzionala duten lagunak, lagun arrazializatuak… lagun askok uler dezakete. Baina ez bakarrik indarkeria heteropatriarkal jakin bat jasotzen dutenak, baita edozein gorputz ere. Eta hori lortu nahi dugu, enpatia eragin dezaketen eta intersex kontaketa ez ezik, guztien kontakizuna ere izango den kontakizun bat ehuntzen lagun diezaguketen beste istorio horiek interpelatzea.

Beraz, utopia bada ere, etiketak kentzea da gure helburua. Zeren intersex gorputz bat, zapalkuntza jasotzen duten beste gorputz motak dauden arren, gure gorputzen posibilitate naturalaren zati gisa ulertzen den egunean, orduan intersex kategoriak ez du zentzurik izango, intersex kategoria gorputz horiek jasotzen duten indarkeriatik sortzen baita. Zentzu horretatik, etiketa horiek guztiak desagertu ahal izatea nahi dugu, baina ez denok askotarikoak garela dagoeneko gizarteak ulertu duelako, hori ulertzeko bidean gaudela uste baitut, baizik eta gorputz horiek jasotzen dituzten indarkeria guztiekin amaitu delako.

Intersex horda dei egiteaz ari zarete. Hermafrodita zaldiz, ez duzue gerrari gisa aurkezten, baizik eta orain arte pentsaezinak eta, beraz, desiratzen zailak diren gorputzak biltzeko gai den maitale gisa. Hau, zuen proiektua garatzeko orduan funtsezkoa izan dela uste dugu. Zer esan nahi duzue deialdi honekin? Zergatik behar dira intersex hordak?

R.L.: Hau oso motibazio indartsua da sortze-prozesuaren hasieratik. Horda hitzean soilik, denbora luzea eman genuen erreklutatu nahi genuena zehazki zer zen erabakitzeko. Armada bat zen, gerrilla bat zen… eta horda batera iritsi ginen eragile desantolatuaren ideia zuelako, eta hori sustatu nahi genuen. Intersex ahotsak elkartze hori «Que no salga de aquí” piezatik sortu zen, hau da, kolektiboari izena ematen dion «Hermafroditas a Caballo» obraren aurreko lanetik. Bide batez, intersexualitatea diagnostikatutako pertsona askok jasotzen duten esaldi testuala da. Ez azaltzeko eskatzen zaie, horrek bizitza hondatuko dielako, eta arazo nagusia hor dago, ez partekatze horretan.

«Que no salga de aquí» ikuskizunean, intersexualitatearen ahotsa bat zen. Laura Vilarena zen. Ahots bakarra zen eta pertsonaia ezberdinak zeuden, eta esperientzia bakar batetik abiatzen zen. Nahiz eta egia izan, zure esperientzia ez dela zurea bakarrik, gauza askotatik edaten duzulako, partekatzen dituzulako, bizipen zehatz bati buruz ari ginen. Eta horregatik, bigarren ikuskizun honetarako, bizipen hau partekatua izatea nahi genuen, ahots asko biltzea eta gure ikuskizunerako bat egitea.

Alde batetik, fikzioan egin nahi genuen, istorioan pertsonaiak horda honen parte izatera nola heltzen ziren azaldu nahi genuen, baina konturatu ginen errealitatean ere egin behar genuela. Hau da, pertsona ezberdinek intersexualitateari buruz dituzten bizipenak kontatzeko modua bilatu behar genuela, oso esperientzia isilak direla, oso sufrituak, eta baliteke armairuan jarraitu nahi izatea.

Sare sozialetan dei bat egin genuen horda honetarako errekrutatua izateko. Deialdi horri erantzuten zioten pertsonei galdera batzuk bidaltzea proposatu genuen, baina pixka bat jolas gisa, ez hainbeste galdetegi bat, baizik eta erantzuteko eta laguntzeko dibertigarriak ziren gauzak. Pertsona horien ahotsekin, 20 baino gehiago izan ziren, kontakizuna ez ezik, ikuskizunaren alderdi bisuala ere osatu genuen. Une batean, dei honen erantzunekin osatutako zentzumen-proiekzio batzuk daude. Gure ustez, pertsonak errekrutatu ditugu eta ikuskizuna egiten dugun bakoitzean, handituz doan horda bat biltzen ari gara.

Intersex hordak, integritaterako, atseginerako eta askatasunez bizitzeko eskubidea konkistatzeko bidean aurkitzen, laguntzen eta aurrera egiten duten intersex pertsonen sare gisa ulertuta. Edozein intersex gehitu dakiekeen zein sare dago gaur egun? Esango zenigukete baten bat?

L.V.K.: Gaur egun, sare askotan azkar sartzen gara sare sozialen bidez. Espainiar estatuan, historikoki, aktibismo “medikoagoa” egon da, duela urte batzuk, batez ere, senideei eta helduen pertsonei laguntzeko taldeen inguruan antolatzen zelako. Talde horiek kategoria mediko zehatz batekin etiketatzen ziren: laguntza taldea, eta hemen sartuko litzateke hainbat sindrome eta malformazioren etiketa medikoen aniztasuna. Laguntza-talde horiek oso izaera medikoa izan duten arren, egia da, halaber, sare batzuk ehuntzeko aukera eman digula, medikuntzatik harago joateko, behar genuena elkar aurkitzea, identifikatzea, erreferenteak izatea eta antolatzea baitzen.

Medikuekin elkarrizketa asko izateaz gain, norbaitek afera hau zertan zetzan azaltzea behar baitzuten. Gero kolektibo berriak agertu dira. Azken urteotan oso berria da, medikuntza-kategoriaz haraindiko intersex pertsonen kolektiboak. Hori da azken urteotako iraultzaren alderdi interesgarria intersex aktibismoari dagokionez.

2019an, Espainiako Estatuan intersex lehen erakundea agertu zen, gorputz-aniztasunaren aldekoa, kategoria medikoetatik bereizten dena, eta hor sartzen ginen mota askotako gorputz diagnostikatuak, baina azkenean esperientzia oso amankomunak zituztenak. Erakunde hori Kaleidos (https://kaleidosintersex.com/visibilidad-intersex-2/) erakundea da, estatu mailan. Horretaz gain, laguntza-taldeak daude oraindik ere, GrapSia (https://grapsia.org/) esate baterako. Gutako batzuk talde honetan aurkitu gara.
Laguntza-talde horiek, intersex erakunde horiekin eta agertzen ari diren kolektiboekin elkar bizi dira. Duela gutxi, Mer Gomezekin, “I de Intersex” (ideintersex@gmail.com) taldea osatu dugu. Kolektibo hau, aniztasunaren eta ikusgarritasunaren aldeko intersex kolektiboa ere bada.

Europako eta mendebaldeko testuinguruan , aldiz, gero eta ikusgarritasun handiagoa dago, gero eta kolektibo gehiago eta geroz eta pertsona indibidual gehiago sare sozialen, interneten eta teknologia berrien bidez sareak ehuntzen, beren bizitza-kontakizunak egiten, desarmarizatzen eta beren esperientziatik ikusgarritasuna egiten, erreferenteak sortzen. Arazo handienetako bat, erreferenterik ez genuela izan da. Garrantzitsua iruditzen zait, istorio guztiak jaso duten biolentzia pairatzeaz beste, isiltasun osoa jaso dutela. Eta hori presente egon da ezagutzen ditudan intersex esperientzia guztietan. Isiltasuna kontsultetatik errezetatzen zen zerbait zen, eta gu guztiok mantendu dugu. Isiltasun horrek, ez zuen batere errazten gure artean topo egitea. Inork ez zigun topaketarik errazten, eta guk geuk arbuiatu edo kosta egiten zitzaigun lagun horiengana iristea. Nik oso integratua izan nuen isiltasunaren diskurtsoa, eta ez nien kontatu ezta nire lagunik minenei ere. Orduan erreferenteak izaten hastea, zentzu horretan, oso ahalduntzailea da. Izan ere, gaur egun nerabe batzuek badakite intersex direla eta bizitza ahalduntzaileari buruzko kontakizunak eskura ditzaketela, gure gorputzak ospatzetik, elkartzetik eta aniztasun euforikoago honetatik abiatuta, eta uste dut hori izugarri eraldatzailea dela.

Zergatik da garrantzitsua sareak egitea? Interesgarria litzateke hemen ere Nafarroan? Gomendioren bat.

V.R.T.: Obran, hain zuzen ere, sareak egitearen garrantziaz hitz egiten dugu, intersex pertsona askori “Zertarako elkartuko zara beste pertsona batzuekin? Negar egiteko?” pentsatzera bultzatu baitzaie. Gorputz eta identitate disidenteek sarerik ez egitea eragozten bada, sareak egiteak duen indarra ezagutzen duzulako da.

Sare bat egitean ahotsa indartsuago bihurtzen da, borroka biziagoa, ahalduntzea sendoagoa, sedukzioak hedatu egiten dira eta badakigu sareak egitearen garrantzia, ez soilik intersex profilekin, baita indarkeria heteropatriarkalak jasaten dituzten profilekin ere. Beraz, Nafarroan nortasun ez-normatibo edo disidente gisa bizi diren eta pentsatzen diren pertsonentzat, dagoeneko dituzten elkarteak alde batera utzita, intersex pertsona espezifikoak badira, lehendik existitzen diren kolektibo horietara jo dezakete, edo sareetan, guri zuzenean idatz diezagukete,(colectivo Qué No Salga de Aquí).

Eta, batez ere, sintonia duten elkarte horiei guztiei deitzeko beldurrik izan ez dezaten animatzen ditugu; izan ere, azkenean hori ez bada haien elkartea, ziurrenik elkarte horrek beste batekin harremanetan jarriko zaitu, eta lan-sare handi bat dago horrera joan ahal uzateko.

Segueix-nos a Instagram!